Emsile-i Muhtelife ve Muttaride

:angel: Selamun Aleyküm
Arkadaşlar bu dersimizde arapça kelime çekimlerine başlıyoruzDaha önce bu konuları hiç görmeyen kardeşlerimiz kelime çekimleri de nedir diye düşünebilirİnşaallah elimden geldiğince hepsini açıklamaya çalışacağımYine benim anlatmayı unuttuklarım olursa sorabilirsiniz

Arapça kelime çekimi demek ; ele aldığımız bir kelimeyi mâzi, muzâri, masdar, fâil, mef'ul gibi durumlarında hangi vezinde geliyorsa o şekilde okumak demektirMeselâ :

نصر (nasara) fiili , mâzi bir fiildirYada fiil-i mâzi diyelimGeçmiş zaman kipi olarak kullanılırAnlamı da "yardım etti" demektirPeki ben geniş zaman kipinde kullanmak isteseydim yani "yardım eder" demek isteseydim o zaman نصر (nasara) fiili nasıl bir vezinde gelecekti?
bunun için kelimenin başına bir ي(ye) harfi getirip kelimedeki diğer harflerin harekelerini değiştirmemiz yetiyor ينصر (yensuru) Bu fiil yapısına arapçada muzâri fiil denir

İşte arapçada bir kök kelime vardır ve siz o kelimeye harf veya harfler ziyade ederek veya kelimenin harekelerini değişirerek geçmiş zaman, gelecek zaman, özne, emir kipi ve daha bir çok yapıda kullanabilirsinizBu da tek bir kelimeyi öğrendiğiniz zaman aslında o kelimeden yola çıkarak bir sürü kelime öğrenmişsiniz demektir

Arapçada kelime çekimleri muhtelife ve muttaride olarak iki kısımdırşimdi bu muhtelife ne demek muttaride ne demek onları açıklayalım

Muhtelife : Arabi kelimelerin mâzi, muzâri, masdar gibi yapılara göre çekimleri demektir

Muttaride : Yukarıda bahsettiğimiz mâzi,muzâri,masdar gibi yapıların da kendi içlerinde müfred, tesniye, cemi, müzekker, müennes, ğâib, muhatab gibi durumlara göre çekimi demektir

Bunları da öğrendiğimize göre elimize örnek bir kelime alarak muhtelife ye göre çekimini yapalımDerse نصر (nasara) fiilinden başlamıştık onunla devam edelim o zaman

• نصر (nasara) : Fiil-i mâzi"yardım etti" demektir

• ينصر (yensuru) : fiil-i Muzâri"yardım eder, yardım ediyor, yardım edecek" anlamlarında kullanılır

• نصرأ (nasran) : Masdar"yardım etmek " demektir

• فهو ناصر (fehüve nâsırun) : ism-i FâildirÖzne de diyebiliriz"yardım edici" demektir

• وزاك منصور (ve zâke mensurun) : ism-i Mef'ulFailin yaptığı iş kendisine etki edendir"yardım olundu veya yardım olunmuş kişi" demektir

• لم ينصر (lem yensur) : fiil-i muzâri cehd-i mutlak"yardım etmedi "demektir

• لما ينصر (lemme yensur) : fiil-i muzâri cehd-i müsteğrakgeçmiş zamanın cemisinde "yardım etmedi" demektir

• ما ينصر (mâ yensuru) : fiil-i muzâri nefi halŞimdiki zamanda "yardım etmez" demektir

• لا ينصر (lâ yensuru) : fiil-i muzâri nefi istikbalGelecek zamanda "yardım etmez" demektir

• لن ينصر (len yensura) : fiil-i muzâri te'kid-i nefi istikbalgelecek zamanda "elbette yardım etmez" demektirBunun bir öncekinden(nefi istikbal) farkı te'kid yapılmasıdıryani manayı kuvvetlendirmesidir

• لينصر (liyensur) : Emr-i ğâib"yardım etsin" demektirBu birisi vasıtasıyla başka bir kimseye emir vereceğiniz zaman kullanılır

• لاينصر (lâ yensur) : Nehi ğâib"yardım etmesin" demektirBir öncekinden(emr-i ğaib) farkı olumsuz olmasıdır

• انصر (ünsur) : Emr-i hâzır"yardım et" demektirKarşımızdaki kişiye emredeceğimiz zaman kullanılır

• لاتنصر (lâ tensur) : Nehi hâzır"yardım etme" demektirÖncekinden farkı olumsuz olmasıdır

• منصر (mensarun) : Mimli masdarDaha önce de bir masdar(nasran) geçmiştibunun ondan farkı başında mim harfinin gelmesidir"yardım edecek zaman,yardım edecek mekan,yardım etmek" manalarında kullanılırMesela mekteb kelimesi mimli masdar olurكتب (ketebe) fiilinden gelirKetebe "yazdı" demekmekteb ise yazı yazılan yer anlamındadır

• منصر (minsarun) : İsm-i âlet"yardım edici bir alet" demektirMesela مفتح(miftah) kelimesi ism-i alet olurfeteha kelimesinden gelirFeteha "açtı" demektirMiftah ise "açıcı alet" yani "anahtar" demektir

• نصرة (nasraten) : Masdar binâi merra"bir kere yardım etmek" demektir

• نصرة (nisraten) : Masdar binâi nevi"bir türlü yardım etmek" demektir

• نصير (nusayrun) : İsm-i tasğir"azıcık yardım edici" demektirAncak bunda acizlik anlamı vardırYani fazla yardım etmeye gücü yetmeyen,âciz kişi demektirMesela عبد(abede) kelimesi "ibâdet etti,kulluk yaptı" demektirBunun ismi tasğiri عبيد(ubeydün) olarak gelirVe hepimizin bildiği Ubeydullah isminin anlamı " 'ın aciz bir kulu" şeklindedir 'a az ibadet eden kişi demek değildir

• نصري (nasriyyün) : İsm-i mensub"Yardım etmeye mensub kişi" demektir

• نصا ر (nassarun) : Mübâlağa ism-i Fâil"mübâlağa ile yardım edici" demektir

• انصر (ensaru) : İsm-i tafdîl"ziyade yardım edici" demektirHerhalde Peygamber efendimizin ashabından olan Medine halkına niçin ensar denildiğini de anlamışsınızdır

• ما انصره (mâ ensarahü) : Fiil-i taaccüb-i evvel"aceb yardım etti" demektirBunu bir kişinin yaptığı iş taacübümüze gittiği zaman kullanırız

• وانصر به (ve ensır bihi) : Fiil-i taaccüb-i sâni"ne aceb yardım etti" demektir


Arkadaşlar ism-i fail ve ism-i mef'ul 'ün başlarında "فهو "(fehüve) ve "وزاك "(ve zâke) olarak gelen kısımlar zamirdirYani kelimenin aslından değildirSadece "ناصر "(nâsırun) veya "منصور "(mensurun) dediğimiz zaman da aynı anlamı verirBu zamirler bahsi ilm-i sarfın mevzusu olmayıp ilm-i nahvin mevzusudurBu yüzden burada bundan bahsedip te sizlerin kafanızı karıştırmayayımİnşaallah İlm-i sarfı bitirebilirsek ilm-i nahve de geçiş yapabiliriz

Buraya kadar elimden geldiğince açıklamaya çalıştımYine atladığım yerler olursa veya anlamadığınız yerler olursa sorabilirsinizMisallerle açıklamaya başlayınca daha iyi anlamaya başlıyacağınızı umuyorum

Böylece arabi kelimelerin muhtelifeye göre nasıl çekildiğini öğrenmiş oldukBundan sonraki dersimizde muttarideye göre nasıl çekilir onları öğrenmeye başlıyacağızMuhtelifeyi ana başlıklar gibi düşünürsek muttarideyi de o her bir ana başlığın alt başlıkları şeklinde düşünebilirizYani bir fiil-i mâzi ile fiil-i muzârinin muttarideye göre çekilimleri farklıdırMuhtelifeye göre 24 tane kelime olduğuna göre ve her bir kelimenin kendine ait muttarideye göre çekimi olduğunu düşünürsek muttaride bahsinin çok daha uzun olacağını tahmin edebiliriz herhalde şimdiden gözünüzün korktuğunu biliyorum Ama korkmanıza gerek yokÇünkü belli bir muttaride kalıbını ezberlediğimiz zaman diğerlerini de ezberlemek çok kolay oluyorYani fiil-i mazinin muttarideye göre çekimini öğrendiğimiz zaman fiil-i muzarinin muttarideye göre çekimini de büyük ölçüde halletmişsiniz demektir.
Emsile-i muttaride
Emsile-i muttaride sadece fiil ve emirlerde olurSiğalar failin durumuna göre değişir ve bu şekilde her fiil ve ismin emsile-i muttaridesi meydana gelirMalüm ve mechul olmak üzere iki kısma ayrılırFiilerin emsile-i muttaridesi 14 siğadırFiiller ğaib,muhatab,mütekellim olmak üzere üç kısma ayrılırĞaib siğasıda,müzekker,müennes olmak üzere iki kısma ayrılırmüzekker ve müennes siğalarıda,müfre,tensiye,cemi olmak üzere üç kısma ayrılır İkisi toplandığında altı siğa yaparMuhatap siğasıda müzekker ve müennes olmak üzere iki kısma ayrılırMüzekker ve müennes siğalarıda müfred,tensiye,cemi olmak üzere üç kısma ayrılırikisi toplandığında altı siğa yaparĞaib ve muhatab siğalar toplandığında oniki siğa yaparKalan iki siğa ise nefsi mütekellim vahde ve nefsi mütekellim maal ğayr siğalarıdır.


Bu konuyu zihnimize daha kolay yerleştirmek için parmaklarımızın iç kısmında ki bölmelerden faydalanabiliriz



Bu derste geçen yeni kelimerin manası:
Nefsi mütekellim vahde:Konuşan kişi tek olarak (ben) Nefsi mütekellim maal ğayr:Konuşan kişi yanındakilerle beraber(biz)
KELİME neye denir ve kaça ayrılır?

Manası olan ve tek başına kullanılan en küçük söz parçasına kelime denirArapçada kelime üç kısıma ayrılır;

1)FİİL
2)İSİM
3)HARF

FİİL neye denir?

Lügat manası: İş , Istılah manası: üç zamandan biri ile ilgisi olan ve bir işi bir olayı bildiren kelimelere fiili denir
FİİL

Zamana bağlı olarak bir işin, bir halin veya bir hareketin oluşunu belirten kelimelere fiil denir Arapça’da iki temel fiil çekimi vardır Diğer kalıplar bu ikisinden türetilir Bunlar fiil-i mâzî (geçmiş zaman) ve fiil-i muzâri (geniş zaman, şimdiki zamanın karşılığı)dır
FİİL-İ MÂZİ
Türkçe’mizdeki –di’li geçmiş zamana denir Geçmişte daha önce yapılmış bir işi bildirir (Türkçe’deki …di-dı, dü-du, ti-tı, tü-tu eklerini sağlar)

كَتَبَ yazdı عَلِمَ bildi نَصَرَ yardım etti
أَكَلَ yedi شَرِبَ içti فَتَحَ açtı
حَضَرَ geldi وَجَدَ buldu ضَرَبَ vurdu
كَسَرَ kırdı رَكِبَ bindi شَكَرَ teşekkür etti, şükretti
سَمِعَ duydu, işitti دَخَلَ girdi دَرَسَ ders yaptı, eğitim gördü
ذَهَبَ gitti نَشَرَ yaydı قَطَعَ kesti

Yukarıda fiile örnek olarak gösterilen kelimeler geçmişte yapılmış bir işi bildirmekte ve erkek için kullanılmaktadır Kadın için kullanıldıklarında yukarıdaki fiillerin sonuna cezimli تْ harfi eklenir Erkekte kullanılanlara Arapça’da müzekker (eril), kadında kullanılanlara müennes (dişi) denir Örnekler:

كَتَبَ den → كَتَبَتْ (o kadın) yazdı
أَكَلَ den → أَكَلَتْ (o kadın) yedi
وَجَدَ den → وَجَدَتْ (o kadın) buldu

Arapça’da kendinden bahsedilene yani üçüncü şahsa; erkek için gâib, kadın için gâibe denir

FİİL-İ MAZİ ÇEKİM TABLOSU

Cemi
(Çoğul) Müsennâ (İkil)Tesniye Müfred (Tekil)
Müzekker كَتَبوُا كَتَباَ كَتَبَ Gâib (3 şahıs)
(Onlar) yazdılar (O ikisi) yazdı (O) yazdı
Müennes كَتَبْنَ كَتَبَتاَ كَتَبَتْ Gâibe

Müzekker كَتَبْتُمْ كَتَبْتُماَ كَتَبْتَ Muhâtab (2 şahıs)
(Sizler) yazdınız (Siz ikiniz) yazdınız (Sen) yazdın
Müennes كَتَبْتُنَّ كَتَبْتُماَ كَتَبْتِ Muhâtaba


Müzek+Müe كَتَبْناَ كَتَبْناَ كَتَبْتُ Mütekellim (1şahıs)
(Bizler) yazdık (İkimiz) yazdık (Ben) yazdım



ÜÇ ZAMAN nelerdir?

MAZİ:Geçmiş zamana denir
HAL:İçinde bulunan zamana denir
İSTİKBAL:Gelecek zamana denir


İSİM neye denir?

Manası zamana bağlı olmayan kendi başına bir manası bulunan ve insan,bitki,hayvan gibi mahlukatı gösteren kelimelere isim denir


HARF neye denir?

Kendi başına bir manası bulunmayan,ancak bir isim veya fiille beraber bulunduğunda bir mana ifade eden kelimelere harf denir

Misal: هَلْ "hel" mı-mi
مِنْ min:den,dan
اِلَى ila:e-a bu harflerin isim ve fiille beraber bulunduğuna misal:

Hel cae zeydün minel mescidi ilal beyti )( هَلْ جَاءَ زَيْدٌ مِنَ الْمَسْجِدِ اِلَى الْبَيْتِ


هَلْ جَاءَ Hel cae? ===> Geldimi? (kim?)

زَيْدٌ Zeydün "zey
d" (nereden?)
مِنَ الْمَسْجِدِ Minel mescidi "mescidden" (nereye?)

اِلَى الْبَيْتِ İlal beyti "eve" demektir



FİİLLER kemmiyet (sayı) itibari ile üçtür

1)Müfred (bir)
2)Tesniye (iki)
3)Cemi (üç ve üçten fazla)


FİİLLERDE keyfiyyet kaça ayrılır?

Fiiller keyfiyyet itibari ile ikilidir

1)Müzekker (Erkek)
2)Müennes (Dişi)


Gaib,Muhatab,mütekellim ne demektir?

Gaib:Göze görünmeyen,yani kendisinden bahsedilirken hazır olmayan şahıs

Muhatab:Hazır olup kendisine söz söylenen şahıs

Mütekellim:Söz söylenen şahıstır

Eğer bir kişi ise "mütekellim vahde" , Birden fazla ise "Mütekellim meal gayr" adını alır
Muzari Fiil fiili muzari neye denir

Şimdiki ya da gelecek zamadaki bir duruma delalet eden fiildir (Türkçe’de geniş, zaman, şimdiki zaman veya gelecek zaman ile karşılanabilir)
Muzari fiil, mazi fiilin başına muzarilik harflerinden birinin ( ا، ت، ي، ن ) dörtlü fiilde dammeli, diğerlerinde fethalı] olarak getirilmesiyle elde edilir
Örneğin:
Mazi fiil
Muzari fiil
اَكْرَمَ
يِكْرِمُ
سَمِعَ
يَسْمَعُ
اِسْتَعْلْمَ
يَسْتَعْلَمُ
•Mazi fiil eğer üçlü ise birinci kök harfi sakin yapılır, ikinci kök harfi –sözlükte mazi fiili izleyen “u, a, i” harfleriyle gösterildiği şekilde; damme, fetha veya kesra olarak- harekelenir
Örneğin:



Mazi fiil



Muzari fiil






Mazi fiil



Muzarideki harekesi




كَتَبَ
يَكْتُبُ

كَتَبَ
u
فَتَحَ
يَفْتَحُ

فَتَحَ
a
جَلَسَ
يَجْلِسُ

جَلَسَ
i




Muzari fiil çekim tablosu
Çoğul
İkil
Tekil

يَكْتُبُونَ
يَكْتُبَانِ
يَكْتُبُ
Müzekker III Şahıs
يَكْتُبْنَ
تَكْتُبَانِ
تَكْتُبُ
Müennes III Şahıs
تَكْتُبُونَ
تَكْتُبَانِ
تَكْتُبُ
Müzekker II Şahıs
تَكْتُبْنَ
تَكْتُبَانِ
تَكْتُبِينَ
Müennes II Şahıs
نَكْتُبُ
نَكْتُبُ
اَكْتُبُ
I Şahıs
•Mazi fiil, mezid ve başında eklenmiş bir ت harfi varsa, bu ت harfi olduğu gibi bırakılır
Örneğin:

Mazi fiil
Muzari fiil
تَعَلَّمَ
يَتَعَلَّمُ
تَخَرَّجَ
يَتَخَرَّجُ

3 Mazi fiil mezid ve başında eklenmiş bir hemze varsa, hemze atılır ve sondan bir önceki harf kesra ile harekelenir


Örneğin:


Mazi fiil
Muzari fiil
اَكْرَمَ
يُكْرِمُ
اَعْلَمَ
يُعْلِمُ

4 Muzari fiilin başına سَ veya سَوْفَ eklerinden biri gelirse fiil gelecek zaman anlamı kazanır


Örneğin:
Muzari
Gelecek zaman ekleri
Gelecek zaman fiili
يَكْتُبُ
سَ ، سَوْفَ
سَيَكْتُبُ
يَخْرُجُ
سَ ، سَوْفَ
سَيَخْرُجُ

5 Muzari fiilin başına veya ekleri gelirse, fiil geçmiş zaman anlamı kazanır


Örneğin:
Muzari
Geçmiş zaman ekleri
Geçmiş zaman fiili
يَكْتُبُ
لَمْ ، لَمَّا
لَمْ يَكْتُبْ ، لَمَّا يَكْتُبْ
يَخْرُجُ
لَمْ ، لَمَّا
لَمْ يَخْرُجْ ، لَمَّا يَخْرُجْ
Alıntıdır....
Yazılar çok küçük kalıyor :sadsmile: vakit bulduğumda çekim tablolarını resim olarak eklemeye çalışırım Arapça öğrenmeye çalışan herkese Allah kolaylık versin sormak istedikleriniz olursa ben buralardayım