Gazete sayfa tasarımı

ARKADAŞLAR NETTE GEZİNİRKEN ZAMAN GAZETESİNİN NASIL TASARLANDIGINI MERAK EDİYORDUM VE İŞTE 1. AGIZDAN ZAMAN GAZETESİNİN TASARLANIŞ ÖYKÜSÜ
GAZETEDE SAYFA TASARIMI

Fevzi YAZICI
Zaman Gazetesi Sorumlu Müdürü
Zaman gazetesini tasarlarken olayı sadece tasarım olarak görmüyoruz. Bunu şahsen çok şekilci bir yaklaşım olarak algılıyorum. Daha çok haberin kimyasına girmek istiyoruz. Derinliklerine girip oradan tasarıma yönelik detayları yakalayıp onu sayfalara yansıtmak, haberi daha iyi algılatmak istiyoruz. Şimdi sunumum da buna dair detayları göreceksiniz.
Bir tasarımı en iyi şekilde yapmak için formülize etmek gerektiğini düşünüyoruz. Buna dair bazı maddeleri ekranda görüyorsunuz. Bu haber için ekranda yedi tane doğru var. Birincisi doğru büyüklükte olmalı, doğru uzunlukta olmalı, doğru görseller kullanılmalı, doğru renk ve doğru kompozisyon kullanılmalı. Ekranda göreceğiniz imajların herhangi bir özel anlamı yok. Dünyanın çeşitli gazetelerinden örnekler koymaya çalıştık. Öncelikle yaşadığımız modern çağın gereklilikleri, bize getirdiği imkanlar çerçevesinde bazı terimler de değişmiş durumda. Biz gazetede öncelikle mizanpaj kelimesini çok fazla kullanmıyoruz. Bunun yerine sayfa tasarımı, gazete tasarımı ya da haber tasarımı kavramlarını kullanıyoruz. Tasarım deyince, altında çok daha fazla derinlik görüyorum. Neden mizanpaj diyoruz, çünkü haber yayın masasına geldiğinde çok ham bir şekilde geliyor. Biz tasarımcılar olarak bu habere, yapacağımız çok büyük katkılar olduğunu düşünüyoruz. Hiç bir zaman masaya gelen haber, nasıl sunulacağına dair ipuçları barındırmıyor. Örneğin fotoğraf geliyor, yazı geliyor ama biz bunu yayına aktarırken, işlerken bir sürü şey ekliyoruz, fakat bu eklemeler dışarıdan eklemeler değil yine kendi içinden çıkardığımız eklemeler. Haberin gerekliliğine göre bir grafik, bir harita, kullanılan renkler bunların hepsi haberin sunumunu ve anlamını güçlendirecek şeyler.
İnternetle birlikte okurun beklentileri çok değişti. Bunu göz önünde bulundurmak lazım. Normal bir kağıt üzerindeki bir gazetenin internete ulaşması çok zor. Oradaki imkanlarla kağıt üzerindeki imkanlar farklı ama buna rağmen bu çağda günümüzün gerekliliklerine uygun bazı düzenlemeler, bazı eklemeler yapılabilir. Haberin daha iyi algılanmasına yönelik çok fazla şey yapabiliriz. Biz bazen yaptığımız tasarıma baktığımızda ah keşke şunu da koysaydık dediğimiz çok olmuştur.
Burada mesela iki örnek var ekranda. Size göre soldaki News gazetesinin eski tasarımı, sağdaki ise yeni tasarımı. Sağdaki daha renkli, bu gazetenin çok fazla kimliğiyle alakalı değil. Biraz da teknolojik imkanlarla ilgili bir durum. Günümüz imkanları gazetenin tasarımını da etkiliyor. Olay sadece fotoğrafları, yazıları sayfa üzerinde güzel bir şekilde yerleştirmek değil. Bunu yaparken biz süslemeci bir mantıkla hareket etmiyoruz. Türkiye'de pek çok gazetede tasarımla işin yazı kısmı çok ayrı görülüyor. İşte biz yazısını yazdık artık dizayn edelim mantığı kullanılıyor. Oysa işin en başından itibaren tasarımcı olaya dahil olmalı. Tasarladığı şey haberin kendisi olmalı. Habere renk, süslü imajlar ekleyerek değil, haberin kendisini aktarmalı. Dolayısıyla az sonra gördüğünüz örneklerde olduğu gibi içeriğe birebir bağlantılı ve paralel gidiyor.
Burada bir örnek var. Mesela biz tasarım yaparken sanatın imkanlarından faydalanıyoruz, ama yaptığımız şey sanat eseri değil. Herkes bir şeyi alırken mutlaka tasarıma bir ön bakış yapıyor. Mesela araba alırken tasarıma bakıyoruz önce. Bizi önce tasarımı cezbediyor. Ne kadar kimliğimizi ifade ediyorsa, ne kadar rengi bizi ifade ediyorsa ona göre davranıyoruz, ona göre yaklaşıyoruz. Bu çalışma da son derece düzgün bir sayfa ama tasarımcı orada ben buna bir boyut katabilir miyim düşüncesiyle bir tarafta da illüstrasyon kullanmış. Gazetenizin yüzde yüz sadece fotoğrafla dolu olduğunu düşünürseniz bu bir kısırlık ortaya koyacaktır. Bunun yerine illüstrasyon, haritalar ve grafiklerle değerlendirilirse gazete çok daha zengin görünecektir, çok daha doğru olacaktır,
Bir tasarımcının da, muhabirin de herkesin önceliği haberi yansıtmak. Tabiri caizse haberin içeriği hepimizin kutsalı. Tek farkımız, farklı diller kullanıyoruz. Editör, muhabir yazı harfleri kullanarak mesajını aktarıyor, foto muhabiri fotoğrafla aktarıyor. Olayı o an deklanşöre basarak dondurduğu ve çok doğru olduğunu düşündüğü o an dondurduğu zaman -benim aktarmak istediğim şey budur- diyor. Bu bir aktarma şekli ve çok belgesel. Biz de imajlarla, illüstrasyonla, grafiklerle, renklerle aktarıyoruz. Mesela biz renkleri çoğu zaman kimlikle bağdaştırıyoruz. O yüzden, gazetenizin kullandığı renk logoda kullanılsın, diğer alanlarda kullanılsın. Çünkü bu durum kimliğinizle bağlantılı… Biz Zaman gazetesi olarak ‘mavi’ kullanıyoruz. Mavi ciddiyet getiriyor. Yanında ‘turuncu’ kullanıyoruz. O da canlılık getiriyor. Tek başına ‘mavi’ soğuk bir renk. Soğuk olmasını istemediğimiz için yanına bir de turuncu koyuyoruz. İkisinin etkileşimi bize, kimliğimiz hakkında ipuçları veriyor. Dolayısıyla biz bu şekilde okurla iletişim kuruyoruz. Genel olarak gazetenin birinci sayfasındaki bu tür dil ve iletişim metotlarını günlük sayfalarda da kullanıyoruz. Sadece bir haberin içeriğinde kullandığımız yazı karakteri de o haberin iletişimde ciddiyet, ya da gayri ciddiyet, sululuk, mizah bu tür şeyleri aktarabilir. Dolayısıyla seçimde de çok dikkatli olunması lazım.
Örneğin, genellikle yorum sayfalarında imaj olarak illüstrasyon tercih edilir. Sayfanın atmosferini korumak için diğer sayfalarından kopartmak için hem de daha esnek olduğu için çizim, illüstrasyon tercih ediyoruz.
Bizim birinci önceliğimiz habere katkı yapmak. Masamıza gelen habere nasıl katkı yapabiliriz? Tabi satır aralarında bunun cevabı var. Satır aralarına girdiğimizde örneğin ekrandaki örnekte de göreceğiniz gibi “Chavez, 45 günde pek çok ülke gezmiş.” Bunu sadece fotoğrafını koyarak da yapabilirsiniz ama bir de haritayı koydunuz mu akıldaki soru işaretlerinin bir çoğu ortadan kalkacaktır. Yani ülkeleri tek tek birlikte koymak yerine hem koordinatlarını, hem rotasını göstermiş olacaksınız. Bu imkanlardan faydalanmak ve bu şekilde yansıtmak okur için çok daha kolay.
Bunun dışında haritalar var, tablolar var. Bazen görmüşsünüzdür ekonomi sayfalarında. Metin içine bol miktarda rakam sıkıştırılır. Okuduğunuzda hiçbir şey anlamazsınız. Ne zaman ki o rakamları -borsa verileri olabilir, dolar, mark paritesi olabilir- yazıdan ayrıştırıp bir tablo şeklinde verirsiniz o zaman hem yazı gözü tırmalamaktan kurtulur, akıcılığı bozulmamış olur, hem de tabloda profesyonel biçimde çok daha rahat gözümüzde canlandırırız. Bazen orada inişli çıkışlı grafikler vardır. İnişi çıkışı görsel olarak da pekiştirmiş olursunuz. Hafızada kalması çok daha kalıcı olur.
Bizim özellikle üzerinde durduğumuz bir diğer madde,’infografik’. Bu Türkiye'de çok fazla kullanılan bir tabir değil, daha çok Batı medyasında kullanılıyor. Türkçe'ye nasıl çevrilir bilmiyorum ama biz, biraz kafa yorduk. ‘Haber-grafik’ şeklinde belki çevrilebilir.. Bu konuda yine Amerikalılar, İspanyollar çok iyiler, bu işi çok ileri götürdüler. Az sonra göstereceğim örneklerde gözünüzde çok rahat canlanır. Bunun dışında karikatür gibi görsel unsurlar kullanılabilir. Fotoğrafın gücünü tartışmaya gerek yok. Burada bazı örnekler var hemen gözünüzde canlanacak. Bunlar ödüllü fotoğraflar…
Bunun dışında az önce bahsettiğim gibi infografiğin, diğer haber sunumlarından bir farkı var. Ben şöyle özetliyorum. Biz haber gelince ona görsel unsurlar eklemeye çalışırız yani görsel unsurları, destek elemanı olarak değerlendiririz. Burada tam tersi görsel unsurlar daha önde, yazıyı destek eleman olarak kullanıyoruz. Bu bir görsel anlatım şekli. Daha hızlı, daha kalıcı. “İnfografik çok daha üstündür”. Bazı konular belki bu şekilde daha doğru anlaşılıyor. Bunlar çok pahalı, çok vakit alan, çok vakit isteyen şeyler.
Kurban bayramı geliyordu. Tasarım ekibi olarak biraz kafa yorduk. Ne yapabiliriz? dedik. Madem kurban kesiyoruz, biz bunun lezzet haritasını yapalım dedik. Biraz kafa yorduktan sonra gazetemizin aşçısıyla görüştük. ‘Kurban etinden neler yapabilirsiniz? Kurbanlık dana ve koyunun en lezzetli yerleri neresi?’ vs. gibi bayağı detaylı bilgiler verdi. Çok hoş oldu.
Marmara deprem projesinin konuşulduğu zamanlardı…O sıralarda herkes ‘Ne olacak, ne bitecek, ne kadar uzun olacak, ne kadar derin olacak’ filan diye konuşuyordu. Biz bunu yine ilgili muhabirle birlikte çalıştık. Haritası, kapasitesi, maliyeti, binaların depreme ne kadar dayanıklı olduğu vs. gibi detaylı bilgiler hazırladık.
Bu bir karikatür olabilir. Karikatürle de anlatabiliriz.
Tasarım olunca çok iyi şeyler oluyor. Her söylediğim şeyin detayına girdiğimizde çok uzun sürecek anlatımı var ama çok fazla vaktimiz olmadığı için hızlı geçiyorum. Tasarım olunca bu tür boyutlar, bu tür katkılar sağlayabileceğimiz gibi olmayınca da çok kötü şeyler elde edebiliriz. Yaptığınız haber yanlış anlaşılabilir. Burada bir örnek koydum. Bu kadar haberin ortasına bu şekilde bir imaj konmuş fakat hangi haberi neyle anlatıyor olduğunu anlamak çok güç. Bu kendi kafamızdan çıkmış tamamen süslemeci bir mantıkla, estetik olsun da nasıl olursa olsun mantığıyla çıkmış, bizim tasvip etmediğimiz bir çalışma, ama estetik.
Buraya kadar artılarını eksilerini konuştuk. Şimdi biz bu konuda gazete bünyesinde bir seminer programı yürütüyoruz. Orada öğrencilere anlatırken diyoruz ki “Şöyle dağıtalım, parçalayalım, bir analiz edelim sonra toparlarız”. Bu şekilde maddelere ayırdığımızda önce hiyerarşi noktasından başlıyoruz. Yani haberi sayfa üzerinde, sayfa düzleminde önce göstermek isteğinizi önce göstermeniz lazım, büyük göstermeniz lazım, önce o algılanmalı. Bu her zaman için manşet olabilir. Sonra ikinci haber olmasını istediğimiz şey ikinci sırada olmalı. Bu tamamen büyüklükle ilgili değil, oraya koyduğunuz imajla da ilgili, oraya koyduğunuz renkle, kullandığınız puntoyla ilgili. Bu açıklanması gereken uzun bir konu. Örneklerle anlatmaya çalışacağım.
Analiz ederken görsel unsurları da analiz ediyoruz. Grafiklerin analiz edilmesi lazım bunun içinde tablolar, haritalar hepsinin kendi içinde tekniği var. Mesela Türkiye'de haberlerin içine harita koyuyoruz. Bir yerde bir patlama olmuştur ya da deprem olmuştur veya bir çatışma ama hiç bir zaman ölçek koyamayız. Haritadan sadece, depremin ya da patlamanın Türkiye'nin neresinde olduğunu ya da olayın nerede olduğunu anlıyoruz. Bunun için çok büyük yazılımlar var. Kaç gazete kullanıyor bilmiyorum. Biz de henüz tam adapte olmuş değiliz. Biz çok iyi yapıyoruz demiyorum ama yaptığınız harita hem güzel olmalı, hem belgesel olmalı.
Kullanacağınız yazı karakterleri kimliğinizle ilgili olmalı, kendinizle paralel olmalı. Ciddi bir gazeteye seçilecek fontlar, magazin gazetesine seçilecek fontlarla aynı değil. Hepimiz ciddi gazetelerde genelde tırnaklı karakter kullanabilir diyebiliriz ama pekala tırnaksız karakterler de ciddi gazetelerde kullanılabilir. Renk önemli. Kullandığınız renk sadece kimlikle alakalı değil, duyguyla da alakalı. Mesela sağ taraftaki mavi ağırlıklı gazete sayfasından sıcak olmasını bekleyemezsiniz. Soğuk bir görüntü ister istemez.
Özellikle birinci sayfanın dengeli olması, kompozisyonun iyi olması lazım. Okurun yönlendirilmesi bir diğer önemli konu. Günümüzde bilhassa gençler çok sabırsız, eğer birinci sayfada vermek istediğiniz şeyin devamını çok hızlı bir şekilde bulamıyorsa sabredemiyor. Geçen bir okurum mesaj yazmış, -şu yazarın yazısını ikinci sayfaya koysanız daha iyi olmaz mı? Ben bunu bulmakta zorlanıyorum.- Bu şekilde birçok mesaj geliyor. Birinci haberiniz birinci yerde olacak, devamı belli olacak. İkinci haberiniz ikinci yerde olacak. Komposizyon akıcı olmalı. Baktığınızda grafiğin temel unsurlarını ve kompozisyon ilkelerini içermeli. Bitirdiğiniz gazeteye baktığınızda vermek istediğiniz duyguyu veriyorsa, bütün bu maddeleri doğru veriyorsa siz istediğiniz tasarımı yapmış, okura mesajı doğru iletmiş olursunuz.
Ben, sayfa dizaynını anlatmak istemedim, daha çok mantığımızı anlatmak istedim. Sonuçta bu işin fonksiyonu algılanmasıyla doğru orantılı. En son şunu söyleyebilirim: İdeal bir sayfa tasarımcısı aynı zamanda, bir haberci ve haber tasarımcısı olduğunu bilmeli ve tasarım altyapısına da sahip olmalıdır.