mapuskus
🌟Usta Tasarımcı🌟
DOÇ. DR. ERKAN YÜKSEL
Sayfa tasarımı, her boyutu ile “evrensel doğruları” olan bir eylem değildir. Daha önceki yazılarda da vurgulamaya çalıştığım gibi tasarımda asıl olan da “yaratıcı”, “farklı” ve “kişilikli” olabilmektir. Ancak bunu sağlarken de belirli kabul ve kurallardan hareket etmek gerekir. Bu yazıda genel ve özel ölçütlerden söz ederek, başlık tipleri üzerinde durmak istiyorum.
Dünyanın farklı coğrafyalarında; abartılı bir sayı ile ifade edilecek olursa, tasarımcı sayısı kadar çeşitli sayfa tasarımı uygulamalarından, başarılı olanlardan ve olmayanlardan söz etmek mümkündür. Başka bir ülkede başarılı olup, bizim kültürümüzde başarıya ulaşamayan örnekler de mevcuttur. Dolayısıyla herkesçe kabul edilen, standart ve evrensel kurallar yalnızca genel bazı konulara ilişkindir. Bu anlamda düzenli olmaktan, estetik anlayışlardan, moda akımlardan, beğenilerden, okunabilirlik ve anlaşılabilirlikten her zaman bahsedilebilir. O nedenle sayfa tasarımı konusunda örnekler gösterildiğinde “hangisi doğru” sorusu karşısında verilecek yanıt genel olarak iki ayrı biçimde değerlendirilebilir. Birincisi genel ölçütler, yani geçer beğeniler ve alışkanlıklar; ikincisi ise özel ölçütler, yani o yayının kendine özgü kural ve kişilik özellikleri…
TASARIM, DÜZEN DEMEKTİR
Tasarımın genel geçer beğeni ve alışkanlıklarla ilgili kısmı da zaman içinde değişim gösterebilir. Daha önceki yazımda da belirttiğim gibi tasarım beğeni ve alışkanlıkları zamanla değişir. Örneğin sekiz sütuna gazete tasarımı yakın zaman önce dokuz sütuna çıkmıştır. Reklam tarifesi ile yakın ilişkili görülse de bu durum tasarımcıları yeni bir boyuta taşımıştır. Örneğin renkli tasarımlar geçmişe oranla günümüzde daha fazla tercih edilmektedir. Bu da baskı kalitesindeki gelişmelerle yakın ilişkilidir. Kullanılan renklerin de zaman içinde değiştiği söylenebilir. Günün moda renkleri sayfa tasarımında kendisini göstermiştir. Başlık kompozisyonunda üst başlık ve alt başlık kullanımı da giderek azalan bir uygulamadır.
Tasarımın moda, beğeni ve alışkanlıklarla ilgili kısmı bir yana bırakıldığında, işin düzgün olup olmadığına ilişkin tartışma ön plana çıkar. Örneğin modeli nasıl olursa olsun, dikişleri düzgün olmayan, iki yakası bir araya getirildiğinde düz durmayan, kollarından birisi diğerinden daha uzun olan bir kıyafetin durumu ile sayfa tasarımında da belirli unsurlara uymayan bir sayfanın durumu aynıdır ve bunların “düzgün olmadığı” tartışmasız bir şekilde söylenebilir.
Örneğin bir gazetede sütunlarla çalışılıp çalışılmaması önemli bir “düzgünlük” ifadesidir. Estetik bir kaygı güdülmeden ya da bilinçli olarak kullanılmadığı sürece sütunların dışına taşan her bir unsur, bir elbisenin dikişlerinin hizada olmaması ya da “tren yolu” yapması ile aynı anlamı taşır. Sonuç olarak hangi beğeni ya da moda akımlarla hareket edilirse edilsin, işin düzgünlüğü ve belirli ilkelere dayanması o tasarımı bir üst boyuta taşır.
TASARIMA BAŞLAMADAN ÖNCE
Sayfa tasarımının “özel ölçütler” boyutuna gelince… Gazete tasarımına başlamadan önce verilmesi gereken bazı kararlar o yayının “kişiliğini” de oluşturan temel hatlardır. Bu kararlar aynı zamanda tasarımın düzgünlüğünün de ölçütlerini oluşturur.
Örneğin bu kararlardan ilki sayfa tasarımında kullanılacak başlık, metin, spot ve fotoğraf altı gibi yazıların font, stil ve biçimlendirmelerinin belirlenmesidir. Gazetede kaç tür başlık kullanılacak? Üst başlık, ana başlık, alt başlık ve ara başlıklar için hangi fontlar, hangi puntoda ve hangi biçimde kullanılacak? Haber metni hangi font, punto ve biçimde olacak? Fotoğraf altı yazıları nasıl olacak? Metin sola dayalı mı, bloklu mu olacak? Boşluk tanımı ne olacak? Çizgiler nasıl olacak? Zemin renkleri neler olacak? Bunların tanımlanması ve o yayının tamamında bu kuralların uygulanması beklenir.
Çoğunlukla da bu ve benzeri kararlar, yayın öncesi hazırlanan örnek ya da model sayfalarda ortaya konulmuş ve üzerinde uzlaşılmış kararlar olmalıdır. Bir yayının düzgün olup olmadığı da büyük ölçüde bu model sayfalardaki kararların doğru bir şekilde uygulanıp uygulanmadığı ile değerlendirilebilir. Ancak bu modelin düzgün ve beğenilir olup olmadığı da ayrı bir tartışma konusudur.
BAŞLIKLAR NE KADAR BÜYÜK OLMALI?
Sayfa tasarımı konusunda genel ve özel kurallar çerçevesinde yanıtlanması gereken önemli sorulardan birisi haberlerde başlıkların ne kadar büyük olması gerektiğidir. Bu sorunun genel kabulü için günümüzde yayınlanan gazetelere bakarak bir yanıt vermek mümkündür. Ancak asıl olarak bu soru; daha yayının başında, yayın öncesi hazırlanan model sayfalarda hazırlanan örneklerde yanıtlanmalıdır.
Gazetenin kişiliğine göre başlıkların büyüklüğü ya da puntosu, sayfadaki yerine bağlı olarak değişir. Gazetede en büyük punto ile verilen başlık birinci sayfadaki manşet haberin başlığıdır. Haberlerin önemlilik derecesi, sayfadaki konumu ve gazetenin hangi sayfasında bu haberin yer aldığına göre başlıkların büyüklüğünün değişmesi beklenir.
Örneğin benim beğenilerime göre, genel ölçütler çerçevesinde, üçüncü sayfanın manşet haberinin başlığı, birinci sayfadaki manşet haberin başlığından küçük olmalıdır. İç sayfadaki hiçbir haberin başlığı, birinci sayfanın manşet haberinin puntosundan daha büyük olmamalıdır.
Burada “benim beğenilerime göre” diyorum; çünkü burada yazdığım “altın kurallar” kişisel olarak, görev yaptığım gazetelerde dikkat ettiğim ve uygulamaya çalıştığım, ancak ömür boyu zevkli bir hobi olarak ilgi duyduğum ve soranlara anlattığım kimi kurallardan oluşmaktadır. O nedenle yazdıklarımın da bu gözle değerlendirilmesi yerinde olacaktır.
Yine kişisel beğenilerime göre, sayfada yer alan haberlerin başlık puntoları en üstten alta doğru büyükten küçüğe sıralanmalıdır. Daha altta yer alan bir haberin başlığının puntosu, üstteki haberden daha büyük olmamalıdır. Eğer standart başlık uygulamasına gidilmemişse, yani bir sütunda ya da köşede aynı büyüklük ya da puntoda başlık kullanılmamış, kimisi küçük, kimisi büyük verilmişse, buradaki başlık büyüklükleri üstteki haberden başlayarak aşağıya doğru azalarak devam etmelidir.
Başlık puntosunun büyüklüğü haberin önemliliğinin bir göstergesi iken, bir başka gösterge haberin sayfada nerede yayımlandığıdır. En değerli bölge sayfanın üst bölümüdür. O nedenle en önemli haber bu bölgede yer alır. Bir gazete sayfasındaki en önemli yer ise sol üst taraftır. Yani manşetin bulunduğu bölümdür. İkinci önemli bölüm sağ üst, üçüncü önemli bölüm sol alt, dördüncü önemli bölüm de sağ alttır. Birinci sayfadaki haberlerin önemlilik sıralamasına ilişkin yapılan içerik analizi değerlendirmelerinde de bu varsayımdan hareket edilir. O halde en değerli kısımda, en büyük punto tercih edilir. Puntonun büyüklüğü de haberin önemliliğinin bir göstergesi olur.
ÖNEMLİLİK GÖSTERGELERİ
Başlık puntoları ile ilgili bir başka nokta “kaç sütuna çalışılan haberler için kaç punto başlıkların kullanılacağı” sorusunda düğümlenmektedir. Burada da haberlerin önemlilik derecesine dikkat ederek bir değerlendirme yapılır.
Genel ölçütlere göre gazetede en fazla yeri kaplayan haberler en önemli haberlerdir. En fazla yeri kaplayan başlıklar da en önemli haberlerin başlıklarıdır. Eğer böyle bakılırsa, örneğin üç sütuna 36 punto bir başlık kullanılmışsa, tek sütuna çalışılacak haberlerde de aynı punto ile başlık atmak doğru değildir. Çünkü tek sütuna kullanılan haberler, üç sütuna kullanılan haberlere göre daha az önemlidir. O halde başlıkları da daha küçük olmalıdır.
Puntosu küçük de olsa iki satır başlık atıldığında ortaya çıkan toplam başlık yüksekliği ayrıca başlığa ayrılan alan çerçevesinde önem taşır. Bu iki satırlık alanın yüksekliği haberin önemliliğinin bir göstergesi haline gelir. O nedenle bu duruma da dikkat etmekte yarar vardır.
Genellikle tek sütuna çalışılan alanlar, yani sayfanın sağında ya da solunda yukarıdan aşağıya tek sütun indirilen bölümler için tercih edilen yazı büyüklüğü kullanılan fonta bağlı olarak değişmekle birlikte genellikle 24 punto ve altıdır. Haber metninin 10-12 punto yazıldığı varsayılırsa, en düşük tek sütunluk başlık puntosunun da 14 olması gerektiği söylenebilir. Bu alanlar için de genellikle standart punto uygulamasına gidilir.
Manşet haber için en büyük kaç punto başlık kullanılmalıdır? İşte bu soruya sanırım yayıncının ya da tasarımcının karar vermesi en doğru harekettir. Haberin önemine göre, sayfada ayrılan yere göre, başlığın sözcük sayısına göre, yayıncılık anlayışına ve beğenilere göre bu değişebilir. İster genel ölçütler benimsensin, ister özel ölçütler oluşturulsun önemli olan bir kararın bir kere alınması, uygulanması ve sonra da devam ettirilmesidir.
Sayfa tasarımı, her boyutu ile “evrensel doğruları” olan bir eylem değildir. Daha önceki yazılarda da vurgulamaya çalıştığım gibi tasarımda asıl olan da “yaratıcı”, “farklı” ve “kişilikli” olabilmektir. Ancak bunu sağlarken de belirli kabul ve kurallardan hareket etmek gerekir. Bu yazıda genel ve özel ölçütlerden söz ederek, başlık tipleri üzerinde durmak istiyorum.
Dünyanın farklı coğrafyalarında; abartılı bir sayı ile ifade edilecek olursa, tasarımcı sayısı kadar çeşitli sayfa tasarımı uygulamalarından, başarılı olanlardan ve olmayanlardan söz etmek mümkündür. Başka bir ülkede başarılı olup, bizim kültürümüzde başarıya ulaşamayan örnekler de mevcuttur. Dolayısıyla herkesçe kabul edilen, standart ve evrensel kurallar yalnızca genel bazı konulara ilişkindir. Bu anlamda düzenli olmaktan, estetik anlayışlardan, moda akımlardan, beğenilerden, okunabilirlik ve anlaşılabilirlikten her zaman bahsedilebilir. O nedenle sayfa tasarımı konusunda örnekler gösterildiğinde “hangisi doğru” sorusu karşısında verilecek yanıt genel olarak iki ayrı biçimde değerlendirilebilir. Birincisi genel ölçütler, yani geçer beğeniler ve alışkanlıklar; ikincisi ise özel ölçütler, yani o yayının kendine özgü kural ve kişilik özellikleri…
TASARIM, DÜZEN DEMEKTİR
Tasarımın genel geçer beğeni ve alışkanlıklarla ilgili kısmı da zaman içinde değişim gösterebilir. Daha önceki yazımda da belirttiğim gibi tasarım beğeni ve alışkanlıkları zamanla değişir. Örneğin sekiz sütuna gazete tasarımı yakın zaman önce dokuz sütuna çıkmıştır. Reklam tarifesi ile yakın ilişkili görülse de bu durum tasarımcıları yeni bir boyuta taşımıştır. Örneğin renkli tasarımlar geçmişe oranla günümüzde daha fazla tercih edilmektedir. Bu da baskı kalitesindeki gelişmelerle yakın ilişkilidir. Kullanılan renklerin de zaman içinde değiştiği söylenebilir. Günün moda renkleri sayfa tasarımında kendisini göstermiştir. Başlık kompozisyonunda üst başlık ve alt başlık kullanımı da giderek azalan bir uygulamadır.
Tasarımın moda, beğeni ve alışkanlıklarla ilgili kısmı bir yana bırakıldığında, işin düzgün olup olmadığına ilişkin tartışma ön plana çıkar. Örneğin modeli nasıl olursa olsun, dikişleri düzgün olmayan, iki yakası bir araya getirildiğinde düz durmayan, kollarından birisi diğerinden daha uzun olan bir kıyafetin durumu ile sayfa tasarımında da belirli unsurlara uymayan bir sayfanın durumu aynıdır ve bunların “düzgün olmadığı” tartışmasız bir şekilde söylenebilir.
Örneğin bir gazetede sütunlarla çalışılıp çalışılmaması önemli bir “düzgünlük” ifadesidir. Estetik bir kaygı güdülmeden ya da bilinçli olarak kullanılmadığı sürece sütunların dışına taşan her bir unsur, bir elbisenin dikişlerinin hizada olmaması ya da “tren yolu” yapması ile aynı anlamı taşır. Sonuç olarak hangi beğeni ya da moda akımlarla hareket edilirse edilsin, işin düzgünlüğü ve belirli ilkelere dayanması o tasarımı bir üst boyuta taşır.
TASARIMA BAŞLAMADAN ÖNCE
Sayfa tasarımının “özel ölçütler” boyutuna gelince… Gazete tasarımına başlamadan önce verilmesi gereken bazı kararlar o yayının “kişiliğini” de oluşturan temel hatlardır. Bu kararlar aynı zamanda tasarımın düzgünlüğünün de ölçütlerini oluşturur.
Örneğin bu kararlardan ilki sayfa tasarımında kullanılacak başlık, metin, spot ve fotoğraf altı gibi yazıların font, stil ve biçimlendirmelerinin belirlenmesidir. Gazetede kaç tür başlık kullanılacak? Üst başlık, ana başlık, alt başlık ve ara başlıklar için hangi fontlar, hangi puntoda ve hangi biçimde kullanılacak? Haber metni hangi font, punto ve biçimde olacak? Fotoğraf altı yazıları nasıl olacak? Metin sola dayalı mı, bloklu mu olacak? Boşluk tanımı ne olacak? Çizgiler nasıl olacak? Zemin renkleri neler olacak? Bunların tanımlanması ve o yayının tamamında bu kuralların uygulanması beklenir.
Çoğunlukla da bu ve benzeri kararlar, yayın öncesi hazırlanan örnek ya da model sayfalarda ortaya konulmuş ve üzerinde uzlaşılmış kararlar olmalıdır. Bir yayının düzgün olup olmadığı da büyük ölçüde bu model sayfalardaki kararların doğru bir şekilde uygulanıp uygulanmadığı ile değerlendirilebilir. Ancak bu modelin düzgün ve beğenilir olup olmadığı da ayrı bir tartışma konusudur.
BAŞLIKLAR NE KADAR BÜYÜK OLMALI?
Sayfa tasarımı konusunda genel ve özel kurallar çerçevesinde yanıtlanması gereken önemli sorulardan birisi haberlerde başlıkların ne kadar büyük olması gerektiğidir. Bu sorunun genel kabulü için günümüzde yayınlanan gazetelere bakarak bir yanıt vermek mümkündür. Ancak asıl olarak bu soru; daha yayının başında, yayın öncesi hazırlanan model sayfalarda hazırlanan örneklerde yanıtlanmalıdır.
Gazetenin kişiliğine göre başlıkların büyüklüğü ya da puntosu, sayfadaki yerine bağlı olarak değişir. Gazetede en büyük punto ile verilen başlık birinci sayfadaki manşet haberin başlığıdır. Haberlerin önemlilik derecesi, sayfadaki konumu ve gazetenin hangi sayfasında bu haberin yer aldığına göre başlıkların büyüklüğünün değişmesi beklenir.
Örneğin benim beğenilerime göre, genel ölçütler çerçevesinde, üçüncü sayfanın manşet haberinin başlığı, birinci sayfadaki manşet haberin başlığından küçük olmalıdır. İç sayfadaki hiçbir haberin başlığı, birinci sayfanın manşet haberinin puntosundan daha büyük olmamalıdır.
Burada “benim beğenilerime göre” diyorum; çünkü burada yazdığım “altın kurallar” kişisel olarak, görev yaptığım gazetelerde dikkat ettiğim ve uygulamaya çalıştığım, ancak ömür boyu zevkli bir hobi olarak ilgi duyduğum ve soranlara anlattığım kimi kurallardan oluşmaktadır. O nedenle yazdıklarımın da bu gözle değerlendirilmesi yerinde olacaktır.
Yine kişisel beğenilerime göre, sayfada yer alan haberlerin başlık puntoları en üstten alta doğru büyükten küçüğe sıralanmalıdır. Daha altta yer alan bir haberin başlığının puntosu, üstteki haberden daha büyük olmamalıdır. Eğer standart başlık uygulamasına gidilmemişse, yani bir sütunda ya da köşede aynı büyüklük ya da puntoda başlık kullanılmamış, kimisi küçük, kimisi büyük verilmişse, buradaki başlık büyüklükleri üstteki haberden başlayarak aşağıya doğru azalarak devam etmelidir.
Başlık puntosunun büyüklüğü haberin önemliliğinin bir göstergesi iken, bir başka gösterge haberin sayfada nerede yayımlandığıdır. En değerli bölge sayfanın üst bölümüdür. O nedenle en önemli haber bu bölgede yer alır. Bir gazete sayfasındaki en önemli yer ise sol üst taraftır. Yani manşetin bulunduğu bölümdür. İkinci önemli bölüm sağ üst, üçüncü önemli bölüm sol alt, dördüncü önemli bölüm de sağ alttır. Birinci sayfadaki haberlerin önemlilik sıralamasına ilişkin yapılan içerik analizi değerlendirmelerinde de bu varsayımdan hareket edilir. O halde en değerli kısımda, en büyük punto tercih edilir. Puntonun büyüklüğü de haberin önemliliğinin bir göstergesi olur.
ÖNEMLİLİK GÖSTERGELERİ
Başlık puntoları ile ilgili bir başka nokta “kaç sütuna çalışılan haberler için kaç punto başlıkların kullanılacağı” sorusunda düğümlenmektedir. Burada da haberlerin önemlilik derecesine dikkat ederek bir değerlendirme yapılır.
Genel ölçütlere göre gazetede en fazla yeri kaplayan haberler en önemli haberlerdir. En fazla yeri kaplayan başlıklar da en önemli haberlerin başlıklarıdır. Eğer böyle bakılırsa, örneğin üç sütuna 36 punto bir başlık kullanılmışsa, tek sütuna çalışılacak haberlerde de aynı punto ile başlık atmak doğru değildir. Çünkü tek sütuna kullanılan haberler, üç sütuna kullanılan haberlere göre daha az önemlidir. O halde başlıkları da daha küçük olmalıdır.
Puntosu küçük de olsa iki satır başlık atıldığında ortaya çıkan toplam başlık yüksekliği ayrıca başlığa ayrılan alan çerçevesinde önem taşır. Bu iki satırlık alanın yüksekliği haberin önemliliğinin bir göstergesi haline gelir. O nedenle bu duruma da dikkat etmekte yarar vardır.
Genellikle tek sütuna çalışılan alanlar, yani sayfanın sağında ya da solunda yukarıdan aşağıya tek sütun indirilen bölümler için tercih edilen yazı büyüklüğü kullanılan fonta bağlı olarak değişmekle birlikte genellikle 24 punto ve altıdır. Haber metninin 10-12 punto yazıldığı varsayılırsa, en düşük tek sütunluk başlık puntosunun da 14 olması gerektiği söylenebilir. Bu alanlar için de genellikle standart punto uygulamasına gidilir.
Manşet haber için en büyük kaç punto başlık kullanılmalıdır? İşte bu soruya sanırım yayıncının ya da tasarımcının karar vermesi en doğru harekettir. Haberin önemine göre, sayfada ayrılan yere göre, başlığın sözcük sayısına göre, yayıncılık anlayışına ve beğenilere göre bu değişebilir. İster genel ölçütler benimsensin, ister özel ölçütler oluşturulsun önemli olan bir kararın bir kere alınması, uygulanması ve sonra da devam ettirilmesidir.
